Route Amsterdam – Vier eeuwen grachtengrodel

Startpunt: Mac Bike Rental, Stationsplein 5, Amsterdam
Afstand: 28 km
GPS-bestand: Route Amsterdam
PDF Routekaart: Route Amsterdam
PDF Routebeschrijving: Route Amsterdam

In 2013 was het precies vierhonderd jaar geleden dat Amsterdam met de aanleg van de grachtengordel begon. Reden voor een feestje. En voor een ontdekkingstocht over bruggen, door smalle stegen en langs voorname grachtenpanden die imponeren met hun grandeur.

“Aan de Amsterdamse grachten, heb ik heel m’n hart voor altijd verpand…” Toen Johannes Brahms zijn tweede deel van andante ma moderato uit z’n eerste strijksextet componeerde wist hij niet dat dit stuk veel later pianist Dick Schallies zou inspireren. Die gebruikte het klassieke muziekstuk voor het refrein van de zo bekende ode aan de hoofdstad. De tekst was van Pieter Goemans. Wandelend over de brug, waar de Prinsengracht en de Leidsegracht elkaar kruisen, kreeg die het idee voor het meest beroemde loflied op de historische binnenstad. Het was toen 1949. En Goemans wist toen nog niet dat zijn lied elk jaar weer het populaire concert op de Prinsengracht afsluit. Duizenden bezoekers zingen dan uit volle borst mee. En toegegeven, zo moeilijk is het niet om hier je hart te verpanden. Als je langs de statige grachtenpanden fietst begrijp je waarom. Ze weerspiegelen de aristocratie en de rijkdom, maar ook het ondernemerschap van de eerdere bewoners en gebruikers. Neem bankier Jan Willink. Hij woonde in het monumentale pand aan de Herengracht 386. In dit huis sloot hij veel belangrijke transacties af. Onder andere met diverse Franse koningen en de Amerikaanse upper class. Zo klopte John Adams, de tweede president van de VS, bij hem aan voor financiering van de Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1790). Willink en andere bankiers leenden hem toen meer dan dertig miljoen gulden, voor die tijd een astronomisch bedrag.

Werelderfgoed

Een fietstocht door de wereldberoemde grachtengordel is dus vooral een tocht van verhalen, al dan niet op waarheid berust. Zo verwijzen zes hoofden aan de gevel van het immense huis aan de Keizersgracht 123 naar zes rovers. Die zouden het huis hebben binnengeslopen en door de keukenmeid stuk voor stuk met een broodmes zijn onthoofd. Struise dame dus. Maar recent werd vastgesteld dat het om borstbeelden gaat van zes goden. Het pand behoort tot de top 100 van de Nederlandse monumenten op de Unesco lijst. Die plaatste overigens in 2010 de gehele grachtengordel op de lijst met werelderfgoederen. Terecht, want het is een uniek voorbeeld van stadsuitbreiding in de 17e eeuw. Tot die tijd bestond Amsterdam uit het gebied tussen Singel en Kloveniersburgwal. Fietsend kom je ook door deze oude kern, onder meer langs het Koninklijk Paleis op de Dam en via smalle steegjes ook langs de Oude Kerk.

Uit z’n voegen

Jaarlijks komen zo’n vier miljoen bezoekers naar de binnenstad. Ze wandelen, stappen op rondvaartboten of springen op de fiets. “Veel van die bezoekers denken dat de grachtengordel organisch is ontstaan. Maar dat is niet het geval. Het stedenbouwkundig plan is aan de tekentafel gemaakt. De nieuwe grachten zijn ook bewust als een halve maan aangelegd. Deze ronde vorm bood onder meer mogelijkheden tot een efficiënte verdediging van de stad”, zegt Vincent Verkoelen, directeur van Het Grachtenhuis. Het vrij nieuwe museum bevindt zich in het voormalig woonhuis van bankier Jan Willink en toont je vierhonderd jaar geschiedenis. “De economische groei van de stad in de Gouden Eeuw trok enorm veel immigranten aan. Daardoor barstte Amsterdam letterlijk uit z’n voegen. In 1613 begon men met de aanleg van de hoofdgrachten. Dat jaartal houden we aan als viering van vierhonderd jaar grachtengordel.” Vanaf 1662 werden de grachten doorgetrokken richting de Amstel. Toen ontstond ook de Gouden Bocht, het mooiste gedeelte van de Herengracht. “Ook de financiering kun je, zeker voor die tijd, uniek noemen”, zegt Verkoelen. “Vooraf werden kavels verkocht om het omvangrijke project voorgefinancierd te krijgen. De kopers kregen te horen dat zij slechts een deel van die kavel mochten bebouwen. De rest moest groen blijven. Daarom zijn er in de grachtengordel nog zoveel prachtige tuinen te zien.”

Interactief

Naast schitterende stijlkamers met echt bladgoud, kun je ook de fraaie tuin van Het Grachtenhuis bekijken. Maar je bezoekt het museum vooral om op een interactieve manier in de geschiedenis van de grachtengordel te duiken. Je hoort letterlijk hoe de heipalen in de grond werden geslagen. Ook zie je hoe je in zo’n reusachtig pand leefde en werkte. Zo komt met driedimensionale hologrammen een immense maquette van Het Grachtenhuis tot leven. Je bekijkt hoe de dienstmeid ooit haar werk deed, en hoe de zolder in de jaren vijftig een kantoor werd. “Aan het einde van je bezoek wijst het museum je op al die fraaie plekjes en panden die je later kunt gaan ontdekken. Want de échte collectie vind je buiten aan de grachten”, benadrukt Verkoelen. Dus de fiets weer op.

Binnengluren

De tocht leidt je ook langs het dit jaar heropende Rijksmuseum en het verbouwde Van Gogh Museum. Een extra reden om een dagje Amsterdam te doen. Al fietsend zie je goed dat ook de grachtenpanden in de loop der eeuwen flink verbouwd. Kijk maar eens naar al die verschillende gevels en architectuurstijlen. Aan de breedte van het pand kun je zien hoe belangrijk iemand was. Neem Keizersgracht 672, ooit woonhuis van Ferdinand Bol, een van de beroemde leerlingen van Rembrandt. Later kwam het pand in het bezit van de invloedrijke familie Van Loon. Het is nu een museum, maar nog steeds eigendom van de familie. Hier krijg je weer een kans om binnen te gluren. De Van Loons waren naast succesvolle handelslieden ook een van de oprichters van de VOC, en later regenten van de stad Amsterdam. De grandeur van destijds proef je hier nog steeds. De tuin komt uit in het koetshuis, met paardenstallen, aan de aangrenzende Kerstraat. Zo konden de bewoners ook via de ‘achterdeur’ binnenkomen.

Geheime kerk

Een schril contrast met de voorname en vooral brede patriciërshuizen is het pand waarin schuilkerk ‘Ons’ Lieve Heer op Solder’ is gevestigd. De kerk op de bovenste verdieping van het huis, bevindt zich in het oudere gedeelte van de stad. Fiets door de steeg naast het huis en je ziet hoe diep het pand is. De schuilkerk ontstond na de Reformatie. Katholieke Amsterdammers mochten toen geen openbare kerkdiensten meer houden. In 1888 werd het ingericht als museum. Toen nam de Sint-Nicolaaskerk, tegenover het Centraal Station, de functie van katholieke kerk over. Slingerend over bruggen en kades kom je zo langs tal van culturele en monumentale hoogtepunten. Van middeleeuws Amsterdam en de stadsuitbreiding in de 17e eeuw tot de recente uitbreiding aan het IJ. En onderweg moet je tekstschrijver Pieter Goemans gelijk geven: Amsterdam vult je gedachten
als de mooiste stad in het land.

Moderne kunst langs de gracht

Bewoners van grachtenpanden, diverse musea en organisaties als Stadsherstel Amsterdam en Vereniging Hendrick de Keyser stellen dit najaar locaties beschikbaar aan de crème de la crème van de internationale kunst. De kunstmanifestatie Chambres des Canaux koppelt niet alleen verleden aan hedendaagse kunst, ze geeft ook de mogelijkheid om een kijkje te nemen in al die prachtige grachtenpanden. Info: www.iamsterdam.com. Hierop ook alle evenementen in het jubileumjaar.

Tip

Mooiste uitzicht!
De Sky Lounge op de twaalfde verdieping van het Hilton Amsterdam Centraal Station biedt je een adembenemend uitzicht naar alle kanten van de skyline van Amsterdam. Op heldere dagen zie je zelfs de vliegtuigen landen op Schiphol Airport. Het café/restaurant kun je gratis bezoeken. Adres: Oosterdokstraat 4, pal naast het Centraal Station.

Praktisch

Toeristische informatie
VVV Amsterdam, Stationsplein 10. Geopend: ma t/m za, van 9-19 uur. Zo 10-17 uur. Tel: (020) 20 18 800. Info: www.iamsterdam.com

Het Grachtenhuis, Herengracht 386. Geopend: di t/m zo van 10-17 uur. Entree € 12,-. Koop vooraf tickets online met korting: € 8,- (di t/m vr) en € 10,- (za en zo). Tel. (020) 421 16 56. : Info en tickets: www.hetgrachtenhuis.nl

Museum Van Loon, Keizersgracht 672. Geopend: alle dagen behalve di, van 11-17 uur. Gesloten 30 april. Entree: € 8,00. MJK: gratis. Tel (020) 624 52 55. Info: www.museumvanloon.nl

Museum Ons’ Lieve Heer op Solder, Oudezijds Voorburgwal 38. Geopend: ma t/m za, van 10-17 uur. Zo- en feestdagen, van 13-17 uur. Gesloten 30 april. Entree: € 8,00. MJK: gratis. Tel (020) 624 66 04. Info: www.opsolder.nl

Fietsverhuur
MacBike, De Ruijterkade 34. Geopend: dagelijks van 9-17.45 uur. Kosten € 14,25. Legitimatie verplicht. Borg: € 50,00. Tel. (020) 620 09 85. E-mail: info@macbike.nl. Info: www.macbike.nl.

Startpunt: Mac Bike Rental, Stationsplein 5, Amsterdam
Afstand: 28 km
GPS-bestand: Route Amsterdam
PDF Routekaart: Route Amsterdam
PDF Routebeschrijving: Route Amsterdam

Heb je tips of opmerkingen over deze route? Laat het ons, en je medefietsers, weten!

Tekst en fotografie Ruud Slagmolen