Route Nuenen – In het spoor van Van Gogh

Startpunt: Vincentre, Berg 29, Nuenen
Afstand: 33,5 km
Route-correctie: Lieshout naast Helmond moet Stiphout zijn op de routekaart
GPS-bestand: Route Nuenen
PDF Routekaart: Route Nuenen
PDF Routebeschrijving: Route Nuenen

Eén van de beroemdste schilders van Nederland – of eigenlijk van de hele wereld – heeft zijn sporen achtergelaten in het Brabantse dorp Nuenen: je fietst er langs molens en boerderijen die zijn vastgelegd door Vincent van Gogh.

Nuenen, een mooi oud dorp net ten oosten van Eindhoven. Een leuk plaatsje in een mooi fietsgebied, maar niet heel anders dan veel andere Brabantse dorpen. Maar Nuenen kan zich beroepen op een bijzondere ‘BN-er’ die hier heeft gewoond en gewerkt: Vincent van Gogh.

Er zijn wel meer plekjes in Nederland die een associatie hebben met Van Gogh, maar nergens is het zo duidelijk te zien als hier. Nuenen noemt zich intussen ‘Van Gogh Village’ en zet die bijnaam kracht bij met het Vincentre, een modern informatiecentrum vol interactieve snufjes en informatiezuilen bij de vele historische plekjes in en rond het dorp die de kunstenaar vast heeft gelegd. “We hebben hier 21 locaties waar Van Gogh op één of andere manier iets mee te doen heeft gehad. Bij 14 daarvan kun je zó een tekening of schilderij van Van Gogh naast houden,” vertelt Ton de Brouwer.

Ton is dé Van Gogh man in Nuenen. Hij maakte het als beleidsmedewerker mee dat de gemeente in 1973 ineens oog kreeg voor de band met de beroemde kunstenaar, hij was degene die de eerste expositie inrichtte over Van Gogh’s tijd in het dorp. En hij had ook een voortrekkersrol in de oprichting van het Vincentre in het oude gemeentehuis. Ton kan de hele levensgeschiedenis van de familie Van Gogh oplepelen alsof het niks is. Vader Van Gogh was dominee in Nuenen, toen hij een brief ontving van zijn zoon de schilder (toen 30 jaar oud) met de vraag of die weer thuis mocht komen wonen. Vincent werkte in Drenthe waar hij het zware leven van de arme boeren vastlegde. Hij was erg eenzaam. Zijn vader stuurde hem een tientje om de trein te nemen vanuit Hoogeveen.

Helemaal van harte ging het niet. In één van de vele openhartige brieven die Van Gogh aan zijn broer Theo schreef, zei hij: “Er is een soortgelijk opzien tegen mij in huis te nemen als er zou wezen om een grooten ruigen hond in huis te hebben.”

Opschudding in het dorp

Nuenen is inmiddels trots op de link met de beroemdheid, maar dat was destijds wel anders. “Moet je je voorstellen, zo’n kleine dorpsgemeenschap, 125 jaar geleden,” zegt Ton. “Ze keken hier wel even raar op van zo’n kunstenaar.” Maar Vincent vond zijn draai, de boeren leken hem te accepteren. Hij was hier gelukkig en vond alles ‘zo onuitsprekelijk mooi’. “Dit is het nieuwe land van mijn vader. Nooit eerder was ik hier, maar het is mijn thuis.”

Net toen hij zich voor had genomen in Nuenen te blijven gingen de gemeenste roddels de ronde doen: hij zou een meisje zwanger hebben gemaakt, de prille (wederzijdse) verliefdheid op zijn buurmeisje ging over de tong. Uiteindelijk werd hij zo goed als weggepest uit het lieflijke dorpje. Hij had er twee jaar gewoond, van 1883-1885.
Toen konden ze natuurlijk nog niet weten dat Van Gogh Nuenen zo op de kaart zou zetten. Hij maakte hier één van zijn beroemdste schilderijen: De Aardappeleters. “Je ziet aan de door het leven getekende gezichten hoe zwaar het werk op het land moet zijn. De donkere tinten benadrukken de mismoedige sfeer. Je kunt hier goed aan zien dat Van Gogh in Nuenen zijn vaardigheden ontwikkelde: het donker leeft, het heeft kleur. Net als in Rembrandts schilderijen. Weet je wat, er zitten zoveel verflagen op dat het schilderij nog steeds niet is uitgehard!”, aldus Ton.

Vincent maakte in Nuenen echt een sprong. Hij las boeken over kleurenleer en ging steeds sneller schilderen, nat op nat, in die typische Van Gogh stijl met de korte, dikke strepen. Zijn onderscheidende manier van werken zoals we kennen uit zijn Franse tijd krijgt hier steeds meer gestalte.

Fietsen door een Van Gogh

Het huis waar de Aardappeleters is geschilderd bestaat niet meer, maar met een beetje fantasie kun je je nog voorstellen dat de familie in het kleine huisje woonde dat nu op die plek staat. Andere locaties – molens, de mooie natuur – die Van Gogh schilderde rond Nuenen zijn wel bewaard gebleven. Dat vraagt om een mooie fietstocht, in de benen dus.

Als je erop let kom je overal sporen tegen van de kunstenaar. Al meteen tegenover het Vincentre ligt het huis waar het gezin Van Gogh woonde en waar Vincent zijn atelier had. In het kleine parkje in het prachtige dorpscentrum staat een standbeeld van de kunstenaar. Even verderop komen we langs een mooie oude watermolen – de Collse Watermolen, natuurlijk ook vastgelegd door de schilder. Net als de Opwettense watermolen, waar we tot onze grote vreugde een leuk terras ontwaren.

We fietsen verder door de natuur rond Nuenen, waar Van Gogh graag lange wandelingen maakte. Bijvoorbeeld door het Broek, een moerasland met rijen populieren en knotwilgen. Aan de Broekdijk, vlakbij het dorp Nederwetten, staat nog een boerderij die door de schilder is vastgelegd.

Ook Molen De Roosdonck, net boven Nuenen, is terug te zien in zijn werken. Op veel schilderijen zie je de molen staan vanuit het raam van de armoedige boerenhuisjes, als achtergrond van een portret. Het is een bijzonder idee dat we op de plek staan waar Van Gogh zijn schildersezel had uitgestald. De kunstenaar had toen nog geen idee van zijn verdere omzwervingen, van de manier van schilderen die hij in Frankrijk zou ontwikkelen. Hij had er geen benul van dat de liefdevolle briefwisseling met zijn broer Theo op een dag als prachtige nalatenschap zou worden gevierd. En dat zijn werken ooit tot de beroemdste schilderijen ter wereld zouden behoren. Hier in Nuenen, hier is het allemaal begonnen.

De Aardappeleters
Achter één van de beroemdste schilderijen ter wereld gaat een bijzonder verhaal schuil. De vrouw die je op De Aardappeleters bijna recht aankijkt is Sien de Groot, een geliefd model van Van Gogh. Toen de ongehuwde Sien zwanger bleek was het hele dorp in rep er roer. Zij zei dat iemand anders ‘leelijk’ had gedaan, maar het dorp was eruit: Vincent was de boosdoener.

Zelfs haar kleinzoon, Martien de Groot, werd nog aangekeken op het schandaal. Martien was er daarom mordicus op tegen dat er een informatiecentrum rond Van Gogh werd opgezet. Na verloop van tijd trok hij bij en werd zelfs vrijwilliger bij het Vincentre. Tijdens rondleidingen wees hij trots op de gelijkenis met Sien.

Praktisch

Ga je naar Nuenen voor een fietstocht, begin dan met een bezoekje aan het Vincentre. Tot en met 15 november is hier de expositie ‘Van Aardappel tot app’ te zien, een interactieve tentoonstelling rond De Aardappeleters.
Adres: Berg 29, Nuenen. Openingstijden: dinsdag tot en met zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur, van 1 juli tot en met 26 augustus ook maandag van 13.00 uur tot 17.00 uur. Entree volwassenen: € 6,50 (gebruik van Audio + € 1,50). www.vangoghvillagenuenen.nl

Startpunt: Vincentre, Berg 29, Nuenen
Afstand: 33,5 km
Route-correctie: Lieshout naast Helmond moet Stiphout zijn op de routekaart
GPS-bestand: Route Nuenen
PDF Routekaart: Route Nuenen
PDF Routebeschrijving: Route Nuenen

Heb je tips of opmerkingen over deze route? Laat het ons, en je medefietsers, weten!

Tekst en foto’s Linda Korsten