Heikel punt: blik op de weg

Het is in Nederland verboden om je telefoon te gebruiken op de fiets. Althans, als je hem in de hand houdt. Schermpjes óp de fiets mogen nog wel, maar zijn die niet ook gevaarlijk?

Blik op de weg

Eerst maar even een korte opfriscursus. Op 1 juli 2019 werd artikel 61a van het RVV 1990 (Reglement verkeersregels en verkeerstekens) gewijzigd in het volgende verbod: ‘Het is degene die een voertuig bestuurt verboden tijdens het rijden een mobiel elektronisch apparaat dat gebruikt kan worden voor communicatie of informatieverwerking vast te houden.’ Sindsdien is telefoongebruik op de fiets dus verboden op straffe van een boete van 140 euro. Een goede maatregel, dachten we zo, maar we dachten ook: hoe zit het eigenlijk met al die andere schermpjes die we op de fiets of op onze pols gebruiken, zoals die van fietscomputers, smart­watches en gemonteerde telefoons?

Wij kunnen niet multi-tasken

Volgens verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen is het simpel: alles wat de aandacht van de weg haalt, en dat geldt dus ook voor bijvoorbeeld fietscomputers, is in principe gevaarlijk. “Wij mensen kunnen gewoon niet multitasken: we kunnen wel snel wisselen tussen verschillende taken, maar dan voeren we die taken minder goed uit. Als je je aandacht deels op een schermpje richt, dan mis je dus automatisch een hoop in het verkeer.” Daarbij is het cruciaal hoeveel aandacht je fiets­computer, smartwatch, navigatiesysteem of wat dan ook vraagt, zegt Tertoolen.

Honderd procent gefocust

“In de ideale wereld ben je honderd procent gefocust op het verkeer, maar in werkelijkheid kan dat niet, want je wordt ook afgeleid door reclameborden, iemand die langsloopt, een dier of wat dan ook. Dat zijn alleen meestal geen afleidingen die significant inbreuk maken op de verkeersveiligheid. Dat geldt ook voor een fietscomputer: als je alleen even naar je snelheid kijkt, dan is dat een minimale afleiding. Het wordt pas een probleem als het scherm meer aandacht vraagt.

Verwerken van de boodschap

Dat heeft bijvoorbeeld te maken met de hoeveelheid tekens: als je langere teksten gaat lezen, ben je uiteraard ook langer afgeleid. Nog gevaarlijker wordt het als je actief informatie gaat verwerken, bijvoorbeeld wanneer je gaat typen – dat is het grote gevaar bij een telefoon. Wat daarnaast ook een rol speelt, is de grootte van het scherm: als je moet gaan turen, kan ook een fietscomputer gevaarlijk worden. Het gaat dus vooral om de tijd die het verwerken van de boodschap kost en je dus weg bent van het verkeer.”

Zelfoverschatting

Op zich valt het mee met het gevaar van de fietsschermpjes. Even kort kijken naar de motorstand of snelheid is geen punt.Vraagt een schermpje meer aandacht, dan is de correcte oplossing simpel: stoppen. Helaas lijden ‘we’ aan een aandoening die ervoor zorgt dat we dat vaak niet doen, zegt Tertoolen: zelfoverschatting. “Veel in het verkeer gaat redelijk vanzelf en we zijn er allemaal van overtuigd dat we bovengemiddeld goede bestuurders zijn en wél kunnen multitasken.

Meestal gebeuren er geen ongelukken

Het verraderlijke is: in de meeste gevallen gebeuren er geen ongelukken, dus je wordt voortdurend bevestigd in het feit dat je het inderdaad kan, totdat het níet meer kan – maar dan kan het te laat zijn. Je moet eigenlijk constant alert zijn op iets dat kán gebeuren, maar in de meeste gevallen niet gebeurt. Dat is heel lastig voor onze hersenen om te begrijpen. In mijn vak probeer ik van alles om mensen veiliger te laten deelnemen aan het verkeer, maar die zelfoverschatting is het lastigste van alles.”

Wat mag wel, wat mag niet?
Net als in de auto is een telefoon in een houder op de fiets toegestaan, omdat de bestuurder het apparaat niet vasthoudt. Voor een apparaat als de smartwatch ligt dat iets genuanceerder: ook dit apparaat houdt de bestuurder strikt genomen niet vast, maar het lijkt er wel verdacht veel op.

Daarbij moet worden gezegd dat er over de vraag wat er precies wordt bedoeld met ‘vasthouden’ hele rechtszaken zijn gevoerd: volgens jurisprudentie valt het op schoot hebben van je telefoon in de auto níet onder vasthouden, maar het tussen oor en schouder geklemd houden van een telefoon wél.

Hoe dan ook, een smartwatch is toegestaan, tót het gebruik leidt tot gevaarlijk rijgedrag. Dan kom je uit op artikel 5 van de Wegenverkeerswet 1994, dat bestuurders verbiedt om zich ‘zodanig te gedragen dat gevaar op de weg wordt veroorzaakt of kan worden veroorzaakt’ – en dit geldt uiteraard voor alle schermpjes.

Tekst: Elias de Bruijne